اگر تمایل به دانستن اطلاعات بیشتری در خصوص مرکز تحقیقات مخابرات، روند خصوصی‌سازی مخابرات، آینده «آی‌تی» کشور و... دارید با این گفت‌و‌گو همراه شوید.
به گزارش خبرگزاری دانا (دانا خبر) مهندس برات قنبری در گفت‌و‌گوی تفصیلی با ایران در خصوص مرکز تحقیقات مخابرات، روند خصوصی‌سازی مخابرات، آینده «آی‌تی» کشور و... سخن گفته است. متن این گفت و گو ر ادامه می آید. در کارنامه کاری شما ریاست مرکز تحقیقات مخابرات به چشم می‌خورد، مرکزی که این روزها بحث آن بشدت داغ است، این مرکز از چه زمانی و با چه هدفی آغاز به کار کرد؟
مرکز تحقیقات مخابرات ایران که امروزه در بخش تحقیقات کشور یک برند است بر اساس موافقتنامه ای بین دولت های ایران و ژاپن در تاریخ 25 مرداد سال 49 به امضای نمایندگان ویژه دو دولت رسیده است. این موافقتنامه تبدیل به یک قانون می‌شود که تحت عنوان قانون تأسیس مرکز تحقیقات مخابرات به تصویب مجلس سنا می‌رسد. بر اساس آن موافقتنامه، وظایف مرکز عبارت است از انجام پژوهش‌های نظری و عملی در امور مخابراتی (تله کمو نیکاسیون) و تربیت اتباع ایرانی در پژوهش‌های مخابراتی و افزایش و توسعه سیستم‌ها و وسایل و دستگاه‌های مخابراتی و کمک به ایجاد مقررات و روش‌های مربوط به خدمات مخابراتی در ایران و به‌عنوان یک مرجع مرکزی به‌منزله مغز متفکر ارتباطات کشور بود. در همان موافقتنامه توافق می‌شود که این مرکز در دانشگاه تهران خواهد بود و دانشگاه تهران زمینی را به مساحت 31 هزار متر مربع در اراضی کوی دانشگاه تهران به این مرکز تخصیص خواهد داد، لذا دانشگاه تهران متولی مرکز تحقیقات مخابرات می‌شود و وزارت پست و تلگراف و تلفن به عنوان بهره‌بردار، پشتیبانی می‌کند و دولت ژاپن هم کارشناسانی را به‌عنوان مشاور برای تربیت نیروی انسانی می‌فرستد و دانشگاه تهران کادر تحقیقاتی مرکز را تأمین می‌کند. بر اساس اساسنامه مصوب، مرکز تحقیقات مخابرات دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی و به صورت سازمان مشترک بین دانشگاه تهران و وزارت پست و تلگراف و تلفن تعریف شد که رئیس مرکز بر اساس ماده 3 اساسنامه بنا به پیشنهاد رئیس دانشگاه و تأیید شورای عالی از ارکان اصلی مرکز برای مدت سه سال انتخاب می‌شود. مرکز تحقیقات دارای 7 بخش تحقیقاتی و مطالعاتی تعریف شد که در زمینه‌های ماکروویو، بی‌سیم، کاریر، خطوط ارتباطی، تلگراف، تلفن، رادیو و تلویزیون به‌فعالیت خواهد پرداخت و برای هر یک از این بخش‌ها هم طی مدت طرح یک کارشناس ژاپنی به عنوان مشاور مشغول به خدمت خواهد شد. این در حقیقت نحوه شکل‌گیری مرکز تحقیقات مخابرات ایران است.
بعد از انقلاب سرنوشت مرکز تحقیقات مخابرات چگونه رقم خورد؟
بعد از انقلاب اسلامی و در زمان وزارت مرحوم شهید دکتر محمود قندی در تاریخ 11 دی 58 نامه‌ای به شورای انقلاب مبنی بر نیاز وزارتخانه به سرمایه گذاری در فناوری‌های مورد نیاز وزارتخانه و لزوم سرمایه‌گذاری و حمایت بیش از پیش از تحقیقات ارسال و درخواست اداره این مرکز زیر نظر و مدیریت وزارتخانه می‌شود. این درخواست در کمیسیون‌های شورای انقلاب در 15 دی 58 تصویب می‌شود. از آن تاریخ این مرکز زیر نظر وزارت پست و تلگراف و تلفن قرار می‌گیرد.
شهید قندی که خودشان استاد دانشکده مخابرات بودند اعتقاد داشتند باید با دانشگاه و صنعت ارتباط داشته باشیم و هم اینکه روی تحقیقات مخابراتی کار کنیم که نتیجه و دستاوردهای آن را در شرکت مخابرات استفاده کنیم به همین علت ایشان دستور دادند که روی طراحی و ساخت مراکز تلفن دیجیتال و سایر تجهیزات مورد نیاز کار کنیم. بنابراین تیم جدید مدیریتی مرکز تحقیقات مخابرات با آرایش جدیدی که آن موقع اکثریت از استادان دانشگاه شریف بودند کار را آغاز کردند و آقای دکتر مروستی از دانشگاه شریف به عنوان مشاور وزیر و مسئول هدایت و مدیریت امور تحقیقات و آقای مهندس دلربایی از دانشکده مخابرات به عنوان مجری طرح در مرکز مستقر شدند و به نوعی طراحی و ساخت تجهیزات مخابراتی شروع شد و آقایان شهید بزرگوار، مهندس ایرج بیات موحد، مهندس انتظاری، دکتر شرافت، مرحوم دکتر حکاک، دکتر کلانتری، دکتر میر طاهری، مهندس جهانگرد و... به جمع ما پیوستند و با آرایش ماتریسی، پروژه سازماندهی مرکز انجام و برنامه‌های طراحی و ساخت تجهیزات مخابراتی تدوین شد و با سازمان برنامه و بودجه آن موقع هم هماهنگی لازم به‌عمل آمد.
در آن سال ها در این مرکز دقیقاً روی چه پروژه‌هایی کار می‌شد؟
شروع کار مرکز تحقیقات مخابرات همزمان با خروج مشاورین خارجی از کشور بود. بنابراین راه‌اندازی مراکز تلفن الکترونیکی خریداری شده GTE و نیز مشکلات تعمیرات و نگهداری و بهره‌برداری تجهیزات موجود در اولویت کارها بود و به موازات، برنامه‌ریزی برای جایگزینی مراکز تلفن EMD به دیجیتال و تدوین نقشه راه مربوطه و آمادگی برای طراحی و ساخت تجهیزات با روش مهندسی معکوس و طراحی داخلی بر اساس نیازمندی های شرکت مخابرات ایران انجام پذیرفت که نتیجه این فعالیت ها در قالب پروژه‌های ساخت TDM تلکس، دستگاه‌های PCM،مراکز تلفن فجر، عصر، ترانزیت، ظفر و کامپیوتر‌های لاله 8 و لاله 16 و راه‌اندازی مرکز پاسخگویی کامپیوتری 118، طراحی و ساخت رادیو ماکروویو و آنتن و صدها پروژه دیگر به اتمام رسید که یک قلم آن طراحی و تولید مراکز تلفن دیجیتال با دانش داخلی و بومی و نصب و بهره‌برداری از بالغ بر 5 میلیون شماره سوئیچ داخلی و تشکیل بیش از پنجاه شرکت داخلی برای تولید نتایج مرکز تحقیقات مخابرات ایران بود.
در روزهای اوج جنگ تحمیلی آیا پروژه خاصی به این مرکز واگذار شد؟
با توجه به توان علمی بالا و مناسب مرکز تحقیقات مخابرات ایران و نیروی انسانی متعهد و متخصص و ترجیح پرسنل مرکز برای ادای وظیفه شرعی و حضور در جبهه‌ها، فعالیت هایی را به‌موازات کارهای جاری مرکز شروع کردیم که الحمدلله به ثمر رسید به برخی موارد می‌توان اشاره کرد، به اطلاع رساند که از جمله، طراحی و ساخت دستگاه تولید چف برای جنگ الکترونیکی و مقابله با حملات هواپیمایی دشمن، کمک به راه‌اندازی سیستم‌های راداری و پدافندی یا مهندسی معکوس رادار رازیت، بازسازی آنتن آسیب دیده ایستگاه ماهواره‌ای اسد آباد و ساخت قطعات خاص مثل پارامتریک آمپلی فایر هواپیماهای F14 و صدها پروژه دیگر. البته در این بین بعضی از متخصصان ارزشمند و بی‌نظیری مثل شهید مفقودالاثر جناب آقای مهندس ایرج بیات موحد را نتوانستیم راضی به انجام کار علمی تحقیقاتی مورد نیاز، به جای حضور فیزیکی در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل کنیم.
بودجه مرکز تحقیقات مخابرات از کجا تأمین می‌شود؟
مرکز تحقیقات مخابرات از ابتدای شکل‌گیری جدید با هماهنگی سازمان برنامه و بودجه وقت و با حمایت و پشتیبانی و نظارت مستقیم شهید دکتر محمود قندی ردیف اعتباری خاصی برای تحقیقات مخابرات کشور گرفت. در زمان وزارت آقای مهندس مرتضی نبوی و زمان مدیر عاملی شرکت مخابرات ایران توسط جناب آقای دکترمحمود واعظی و ریاست مرکز تحقیقات مخابرات توسط آقای مهندس انتظاری، بر اساس قانون بودجه سال 64 مقرر شد کلیه هزینه‌های تحقیقاتی این مرکز اعم از جاری و عمرانی توسط شرکت مخابرات ایران تأمین شده و جزو هزینه‌های قابل قبول ملحوظ و جزو اعتبارات خارج از شمول منظور شود. از سال 79در بودجه‌ریزی سالانه یک درصد اعتبارات بخش برای این امر منظور و تخصیص می‌یافت و این امر تا زمان فروش یا واگذاری مخابرات ایران ادامه داشت و بعد از آن هم در مقاطعی بحث خصوصی‌سازی مرکز تحقیقات مطرح شد و نهایتاً مقرر شد بر اساس توسعه مرکز درآمد اختصاصی و بودجه جاری بر اساس احکام پرسنلی از طریق خزانه‌داری کل کشور تأمین شود.
شما دقیقاً چه سالی ریاست مرکز را برعهده داشتید؟
از سال 58 تا سال 72 معاون پژوهش مرکز تحقیقات مخابرات بودم و در سال 79 ریاست مرکز را بر عهده گرفتم.
اردیبهشت سال 92 یعنی روزهای پایانی دولت احمدی‌نژاد، نام مرکز تحقیقات مخابرات رسانه‌ای شد. روزی که افرادی از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با داشتن تصویر تصویب نامه شورای عالی اداری قصد تصرف ساختمان را داشتند آن روزها شما چه پستی داشتید و این وقایع را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در آن تاریخ بنده در بانک ملی ایران و مشغول تکمیل برنامه توسعه فناوری اطلاعات و تکمیل پروژه بانکداری الکترونیکی و نوین آن بانک بودم و شنیدن این واقعه برای بنده که دوران جوانی را در مرکز تحقیقات مخابرات ایران سپری و علاقه داشته و دارم دردناک بود.
در حال حاضر مرکز تحقیقات مخابرات چه تعداد پرسنل دارد و زیر نظر کدام وزارتخانه مشغول فعالیت است؟
مرکز تحقیقات مخابرات ایران بیش از 700 نفر پرسنل استخدامی دارد و بر اساس اساسنامه مصوب، رئیس آن به پیشنهاد وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و حکم وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات برای مدت چهار سال منصوب می‌شود.
چند روز پیش خبری در اکثر رسانه‌ها منتشر شد با این عنوان که با حکم دیوان عدالت اداری مرکز تحقیقات مخابرات ایران منحل شد و شما اعلام کردید که این حکم قابل اجرا نیست در این خصوص توضیح دهید؟
چون در خبر آمده بود مرکز تحقیقات مخابرات ایران منحل شد، در تماس مکرر خبرنگاران مختلف، بنده اعلام کردم خبر انحلال مرکز تحقیقات مخابرات ایران اشتباه است. زیرا مرکزی را که قانون تشکیل داده و بیش از 700 نفر پرسنل استخدامی دارد نمی‌توان بدون تعیین وضعیت منحل کرد، ضمن اینکه موضوع، رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری برای ابطال تصویب نامه شورای عالی اداری و نیز ابطال نامه معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بود که در روزنامه رسمی هم چاپ شده است و موضوع از این قرار است که مصوبه شورای عالی اداری در جلسه مورخ 11 آذر 91 مبنی بر تغییر نام مؤسسه تحقیقات ارتباطات و فناوری اطلاعات به پژوهشگاه فضای مجازی و اداره آن زیرنظر مرکز ملی فضای مجازی با امضای آقای محمود احمدی‌نژاد ابلاغ می‌شود و نمایندگان عضو ناظر شورای عالی اداری به جهت برگزار نشدن جلسه رسمی خواستار لغو ابلاغیه مذکور می‌شوند.
لذا اصلاحیه‌ای بر اساس مصوبه یکصد و پنجاه و هفتمین جلسه مورخ 7دی 91 شورای عالی اداری مشابه حکم قبلی ابلاغ می‌شود که مجدداً نمایندگان محترم ناظر مجلس شورای اسلامی به علت اینکه مصوبه ابلاغی مورخ 7 دی 91 شورای عالی اداری یک روز پس از تصویب قانون اصلاح ماده53قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی و به تاریخ 6 دی 91 در صحن علنی مجلس است، برای بی‌اثر کردن مصوبه فوق به ریاست محترم مجلس منعکس می‌کنند.
بنابراین مصوبه اولیه شورای عالی اداری، به صورت مصوبه جدید مجدداً اصلاح و ابلاغ می‌شود که مورد شکایت شخصی جناب آقای اخوان قرار می‌گیرد و حکم صادر می‌شود و لذا موضوع، ابطلال مصوبه شورای عالی اداری است و لازم است رئیس جمهوری محترم که رئیس شورای عالی اداری و رئیس شورای عالی فضای مجازی هستند تصمیم‌گیری نهایی داشته باشند که ایشان در جواب اعلام کردند که هیچ اقدامی بدون هماهنگی صورت نگیرد.
اگر به هر دلیلی مرکز تحقیقات مخابرات منحل یا واگذار به مرکز ملی فضای مجازی شود به نظر شما این اقدام چه نتیجه‌ای در بر خواهد داشت؟
اولاً معتقدم این بدنه‌ای که ما در مرکز تحقیقات داریم برای اهداف فضای مجازی ساخته نشده است برای اینکه اهداف فضای مجازی، اهداف تکنیکی، فنی و اجرایی نیست. اهداف آن سیاست‌های کلان است. آنجا به دنبال این نیستند که مرکز تلفن، رادیو و روتر بسازند این کارهایی است که ما انجام می‌دهیم. تا به الان هم کارشناسان آنجا همین کار را کرده‌اند. مرکز مجازی افرادی را می‌خواهد که پیران قوم باشند و کسانی باشند که در این رشته و در فناوری اطلاعات پیر شده باشند که بتوانند با کمک کارشناسان علوم نظری و انسانی وکارشناسان امنیتی و فرهنگی سیاستگذاری کنند.
پس شما اعتقاد دارید به هر دلیلی این ادغام یا انحلال صورت بگیرد باعث هدر رفتن نیرو و منابع انسانی خواهد شد؟
بله. چرا که معتقدم با ادغام این دو مجموعه هم سرمایه انسانی بدون استفاده باقی می‌ماند و هم مدیریت و حل مشکلات مدیریتی مجموعه 700 نفری فنی و اجرایی، ما را از اهداف دور می‌کند. البته بیشترین ضرر متوجه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است زیرا این مرکز، تنها جایی است که از همان اول به عنوان مغز متفکر وزارتخانه از آن یاد می‌شود.
به هر حال اگر الان مرکز تحقیقات به عنوان یک برند مطرح است و از دل مرکز تحقیقات مخابرات 50 الی 60 شرکت مخابراتی بیرون آمده و دارد فعالیت می‌کند و اگر مرکز تحقیقات مخابرات 2 هزار نفر متخصصی را که مدیران شرکت‌های خصوصی هستند تربیت کرده است پس انتظار جامعه امروز هم رشد و توسعه مرکز است. حالا امروز بیاییم این مرکز را تعطیل کنیم یا مسیر حرکتی آن را عوض کنیم چه سودی به همراه خواهد داشت؟ من معتقدم در حقیقت خود این نگاه، نگاه اشتباهی است.
در کارنامه کاری شما قائم مقامی شرکت مخابرات نیز به چشم می‌خورد آیا شما موافق خصوصی‌سازی مخابرات بودید و بعد از گذشت چند سال فکر می‌کنید این خصوصی‌سازی در عمل موفق بوده است؟
در سال 76 به پیشنهاد رئیس جمهوری وقت و تصویب رهبر‌معظم انقلاب، بحث ساماندهی اقتصادی مطرح و تصویب شد. طبق آن مقرر شد رفع انحصارات در دستور کار قرار گیرد زیرا که به علت اصل 44 قانون اساسی مسأله انحصار مخابرات همواره مانع مشارکت بخش خصوصی در توسعه مخابرات بود که در آن موقع بنده مدیر کل دفتر پست و مخابرات سازمان برنامه و بودجه بودم لذا بحث آزاد‌سازی مخابرات مطرح شد و بر اساس ماده 124 قانون برنامه پنجساله سوم کشور آزاد‌سازی بخش رقم خورد و نتیجه آن آزاد‌سازی، مزایده اپراتور دوم تلفن همراه شد که فکر می‌کنم اقدام موفقی است.
در ادامه بحث آزاد‌سازی بحث اصلاح ساختار مخابرات مطرح می‌شود چون مخابرات به عنوان یک اپراتور مسلط عمل می‌کرد لازم بود که ابتدا شرکت مخابرات ایران آماده‌سازی بشود و بعد خصوصی‌سازی در آن صورت گیرد که متأسفانه دوستان ما بدون اینکه مخابرات را آماده‌سازی کنند شروع به خصوصی‌سازی کردند اما انحصار دولتی به انحصار خصوصی تبدیل شد و اگر فکر اساسی نشود جدا از موانع جدی بر سر توسعه خدمات مخابراتی و طولانی شدن نوبت‌های واگذاری تلفن که قبلاً به روز شده بود، شاهد مشکلات جدی خواهیم بود.
بسیاری بر این عقیده‌اند که بهتر است مخابرات به روزهای قبل از خصوصی‌سازی برگردد. به عنوان شخصی که موافق این طرح بودید به نظرتان برای بهبود شرایط فعلی چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
من معتقدم بخشی از مخابرات دقیقاً بخش‌های شبکه‌های دسترسی، سیم مسی و کانال‌ها که عمومی است باید مشابه تجربه شرکت مخابرات انگلستانBT بعد از خصوصی سازی، تبدیل به یک شرکت مستقل شود. ما در آزاد‌سازی و خصوصی‌سازی یک اصل داریم و آن این است که نباید در تنظیم مقررات خدمات، یارانه متقاطع داشته باشید. به این صورت که بنگاه برای از میدان به در کردن رقبا (بخش خصوصی) در بعضی از خدمات قیمت را پایین آورده، وقتی رقبا از میدان بیرون رفتند دوباره قیمت را بالا ببرد.
اینجاست که رگولاتوری وظیفه کنترل را بر عهده دارد و باید کارهایی را که مانع رقابت سالم می‌شود از بین ببرد. مسأله بعدی حل اختلافات مالی است چون بعضی از دارایی‌های غیر مولد که جزو فنی نبوده و جزو دارایی‌های غیر مؤثر به شمار می‌رود باید تعیین تکلیف شود.
سازمان خصوصی‌سازی نیز اعلام کرده است ما هیچ لیستی از دارایی‌های واگذار شده یا فروش رفته نداریم و خیلی جالب است اصلاً نمی‌دانند چه چیزی فروخته شده است و این مسایل باعث اختلافات بعدی شده است و بنابراین به اعتقاد من می‌توان خصوصی‌سازی مخابرات را اصلاح کرد و چندان منطقی نیست که عنوان کنیم مخابرات به حالت اول خود برگردد چون وقتی تیری را شلیک کردید دیگر تیر به نقطه اول خود برنمی‌گردد.
